Zagłębie Ruhry rozkwitło w okresie przemysłowego boomu u schyłku XIX w. Sto lat później stanęło w obliczu gospodarczych wyzwań, niczym dinozaur pośrodku autostrady. Konieczna transformacja przyjęła niespotykaną skalę i przebiegła w imponującym tempie. Metropolia Ruhry jest dziś największą w Europie areną kultury.
Efekty przemian są widoczne nawet w najmniejszych z 53 miast zamieszkanego przez ponad 5 mln osób obszaru, choć pierwsze skrzypce grają w nich zdecydowanie ośrodki wielkiej piątki: Duisburg, Oberhausen, Essen, Bochum i Dortmund.
Nowe funkcje Zagłębia
Trudno tak naprawdę powiedzieć, co jest wizytówką przemian. W pierwszym rzędzie rolę taką przypisałbym festiwalom o międzynarodowym znaczeniu, takim jak Ruhrtriennale – święto sztuki: teatru, muzyki, tańca i instalacji, którego nazwa pochodzi stąd, że co trzy lata zmienia się dyrektor artystyczny imprezy i pojawiają się nowe pomysły, albo festiwalowi teatralnemu Ruhrfestspiele. Podczas obu imprez ekscytujące widowiska rozgrywają się na scenach i w salach koncertowych całego regionu. Równie jednak dobrze jako świadectwo zmian mógłbym wskazać Ruhr Kunst Museen – najgęstszą na świecie sieć ekspozycyjną sztuki współczesnej. Tworzy ją 20 placówek muzealnych w 15 miastach. Usytuowane są przy tym niezwykle wygodnie dla zwiedzających, bo odległości między poszczególnymi oczkami sieci nie przekraczają kilku kilometrów (www.ruhrkunstmuseen.com). Warto przy tym zauważyć, że na terenie gigantycznej aglomeracji działa łącznie ponad 200 muzeów, a są wśród nich tak renomowane, jak najstarsze w regionie, otwarte w 1883 r. Muzeum Sztuki i Historii Kultury w Dortmundzie czy największe w tym obszarze muzeum Folkwang w Essen. Poświęcone różnorodnym formom artystycznego wyrazu, w tym książkom, filmowi i fotografii prezentuje skomponowane w wyrafinowany sposób wystawy. Ich tematyką przyciąga co roku ponad 800 tys. zwiedzających (www.museum-folkwang.de). Najważniejsze jest chyba jednak umiejętne wykorzystanie dawnych obiektów przemysłowych i nadanie im nowych funkcji. Dzięki temu, niewykorzystywane już wielkie piece, gazometry, fabryczne hale czy wieże kopalnianych szybów zamieniają się w sceny koncertów i spektakli albo w tło wystaw i instalacji. Piszę w trybie niedokonanym, bo proces się jeszcze nie zakończył. Ostatnie zakłady przemysłowe Zagłębia Ruhry zamkną podwoje w 2018 r.
Szlak Kultury Przemysłowej
54 takie miejsca gospodarze połączyli trasą długości 400 km. Szlak wiedzie z Duisburga do Hamm i Hagen. Zaczyna się mocnym akcentem – Parkiem Krajobrazowym Duisburg-Nord. Postindustrialny teren zamieniono w wielofunkcyjny ośrodek rekreacji i wypoczynku. Działa w nim na przykład największe w Europie sztuczne centrum nurkowe, w którym jako zbiornik wodny wykorzystano były gazometr.
W sąsiednim Oberhausen zagospodarowano podobnego stalowego giganta. Zbiornik na gaz koksowniczy z 1929 r. przedzierzgnął się w jedną z najbardziej niezwykłych hal wystawowych w Europie. Mieści centrum handlowo-rozrywkowe CentrO.
Dzięki przemianie zespół kopalni i koksowni Zeche Zollverein w Essen zyskał miano najpiękniejszej kopalni świata i został wpisany na listę UNESCO. Obiekt był od dawna dość niezwykły, ponieważ prowadzący prace modernizacyjne w latach 1927-1932 architekci Fritz Schupp i Martin Kremmer zadbali zarówno o jego funkcjonalność, jak i o estetykę. Do historii architektury przeszła skomponowana przez nich harmonijnie czerwona fasada stalowni z wypalanej cegły. Szyb XII kopalni węgla kamiennego stał się już wtedy symbolem rozwoju przemysłu ciężkiego w Europie. Był bowiem największy i najnowocześniej wyposażony na kontynencie. Zamknięty w 1986 r. obiekt (po 135 latach działania) przekształcono później w centrum sztuki i kultury. Otwarto w nim muzeum historii górnictwa i rozwoju architektury przemysłowej, poprowadzono tematyczne ścieżki edukacyjne, na których można się zapoznać ze sposobami pozyskiwania czarnego złota, technologią i maszynami, jakimi posługiwano się w minionym stuleciu. W skład kompleksu wchodzą też dawna sortownia, zasobnie węglowe i płuczka oraz gigantyczne maszyny, taśmy przenośników i długie rzędy pieców koksowniczych. A nad całością góruje 6 pnących się w niebo kominów. To, czego nie można zobaczyć na ścieżkach, ukazują modele i filmy. W murach kopalni mieści się dziś także jedyne w swoim rodzaju muzeum Red Dot Design – największa na świecie wystawa współczesnego wzornictwa – które co roku przyznaje prestiżową nagrodę Red Dot Award. Nagrodzone prace znajdują potem miejsce w muzeum. W ten sposób na powierzchni 4 tys. m2 zgromadzono ponad 1000 wybitnych dzieł współczesnych designerów (www.zollverein.de).
W Bochum wznosi się Hala Stulecia – także jeden z symboli minionej epoki przemysłowej, i działa Niemieckie Muzeum Górnictwa – największe tego typu muzeum na świecie. Każdego roku pond 400 tys. gości najpierw zjeżdża pod ziemię, by poczuć atmosferę, w jakiej przez dziesięciolecia pracowały zastępy górników, a potem wyjeżdża na wieżę szybową 63-metrowej wysokości, aby podziwiać rozległą panoramę okolicy (www.bergbaumuseum.de). Symptomatyczne jest też to, że w Bochum działało niegdyś najwięcej kopalni. Natomiast dziś czynnych jest najwięcej teatrów. Czyż to nie wyjątkowo wyrazisty symbol dokonanej transformacji?
A wreszcie obiekt, który bodaj najbardziej zapada w pamięć. Olbrzymie „Dortmundzkie U”, związane z dawną fermentownią i leżakownią browaru Union. Dziś rzęsiście oświetlone centrum sztuki, kreatywności i gospodarki, którego dach w 1962 r. zwieńczono złotym „U” 9-metrowej wysokości, tak charakterystycznym logo browaru, że stało się symbolem miasta, a przynajmniej konkuruje o takie miano z… klubem piłkarskim, słynną Borussią.
Świat oczyszczony
Zmiana funkcji z przemysłowych na kulturalne posłużyła także środowisku przyrodniczemu. Terytorium Zagłębia przecinają bowiem trzy dopływy Renu – rzeki Ruhra (dała nazwę całemu Zagłębiu, choć stanowi jedynie jego południową granicę), Emscher i Lippe. Środkowa z nich bierze swe źródła nieopodal Dortmundu. Dopóki przemysł funkcjonował pełną parą, uważano ją za najbrudniejszą rzekę w Niemczech. Dziś – jak to się fachowo nazywa – przebiega proces jej rekultywacji. Do wody i na brzegi powraca życie – ryby, ptaki i bujna zieleń. W konsekwencji podobnych zjawisk w całym obszarze zmienia się zdecydowanie krajobraz Zagłębia Ruhry.
Tekst publikowany na łamach magazynu “Świat Podróże Kultura” w numerze czerwiec-lipiec 2015 na str. 52-55.
Szczegółowe informacje w portalach poszczególnych miast oraz na stronach Zagłębia Ruhry: www.ruhr-tourismus.de i www.metropoleruhr.de (obie w polskiej wersji językowej!), a także na stronach www.germany.travel.
Ruhrtriennale – Festiwal Sztuk, Teatru, Muzyki, Tańca i Instalacji.
Tegoroczna edycja odbędzie się w dniach 14 sierpnia – 26 września; (www.ruhrtriennale.de)
Ruhrfestspiele w Recklinghausen – wielkie spotkania teatralne.
Odbędzie się w dniach 1 maja – 14 czerwca; (www.ruhrfestspiele.de).