Kraje związkowe Niemiec sięgają morza na północy i opierają o góry na południu. Nic więc dziwnego, że u naszych zachodnich sąsiadów zarówno układ krain geograficznych i klimatycznych, jak krajobrazy, flora i fauna są zbliżone do naszych. Jednak terytorium Niemiec jest większe, morza są dwa – Bałtyckie i Północne, zaś Alpy wyższe od Karpat.
Efektem jest ogromne zróżnicowanie przyrody i krajobrazu. Najcenniejsze obszary mają status parków narodowych (PN). Jest ich 16. Gospodaruje tam natura, wspomagana z troską przez człowieka. Rozległe tereny wokół zyskują często status parków przyrody. Ich formuła jest zbliżona do naszych obszarów chronionego krajobrazu, których tworzenie inspirowała. W Niemczech funkcjonują 104 takie parki (PP). 15 obszarów, najciekawszych pod względem przyrodniczym i krajobrazowym, legitymuje się statusem rezerwatów biosfery UNESCO. Człowiek prowadzi w nich normalną działalność, jednak dokłada szczególnych starań, by nie zakłócać rytmu przyrody (RB). Spotkamy też pomniki przyrody. Zazwyczaj rangę taką nadaje się obiektom istotnym również dla germańskiej kultury i historii Niemiec.
Gdybyśmy chcieli wymienić wszystkie skarby niemieckiej natury, musielibyśmy ograniczyć się do spisu nazw. Lista z pobieżną charakterystyką ich wszystkich dostępna jest na www.germany.travel/pl/ w zakładce <Rozrywka & wypoczynek / Naturalne krajobrazy>. My pragniemy zwrócić uwagę przede wszystkim na obszary odmienne od spotykanych w Polsce, by stanowiły inspirację do podróży podejmowanych do Niemiec.
PN Jasmund
Meklemburgia-Pomorze Przednie, www.nationalpark-jasmund.de
Kredowe klify na wyspie Rugii opadają w morze urwiskami 117-metrowej wysokości. Ponad nimi, na płaskowyżu Stubnitz, szumią ponad 700-letnie lasy bukowe, wpisane na listę UNESCO. Na łąkach kwitną storczyki. Wśród krzewów buszują chrząszcze 1000 różnych gatunków, a z rzadkich ptaków – gniazdują bieliki. Nad Herthasee, owianym legendami jeziorem, wyrastają wały słowiańskiej osady obronnej, a w wąwozie Sassnitz ukrywali się niegdyś piraci. Najmniejszy park narodowy Niemiec oferuje wielką różnorodność krajobrazów i doznań.
W położonej nad Bałtykiem kolonii artystycznej Ahrenshoop wielokrotnie bywał Albert Einstein. Być może stąd czerpał inspiracje do swych teorii naukowych – niepowtarzalna, specyficzna atmosfera tego miejsca zapewne sprzyjała genialnemu uczonemu w rozważaniach nad wszechświatem, czasem, przestrzenią, przemijaniem…
PN Mierzei Pomorza Przedniego
Meklemburgia-Pomorze Przednie
www.nationalpark-vorpommersche-boddenlandschaft.de
Kraina urwisk podmywanych falami Bałtyku, wydm, mierzei i przybrzeżnych jezior, rozciągająca się od półwyspu Darß-Zingst po zachodnie wybrzeża Rugii. Swoją niemiecką nazwę zawdzięcza oddzielonym od morza płytkim zatokom Bodden, w których woda słona miesza się ze słodką. Tutejsze lasy są ostoją zwierzyny, a zbiorniki słodkiej wody przyciągają żurawie. Jest to największe w Europie zimowisko tych wdzięcznych ptaków. Szacuje się, że każdej jesieni przylatuje ich tutaj ponad 30 tys. Zakochani w regionie artyści założyli kolonię w Ahrenshoop. Najbliższym miastem jest hanzeatycki Stralsund ze starówką wpisaną na listę UNESCO.
Morze Wattowe (Wattenmeer)
Wpisany na listę UNESCO transgraniczny obszar Holandii, Niemiec i Danii
www.nationalpark-wattenmeer.de
Fenomen przyrodniczy rozległej przybrzeżnej strefy Morza Północnego, między Wyspami Fryzyjskimi a kontynentem. Równiny, które odsłaniają się podczas odpływów w pasie długości 450 km i od 10 do 30 km szerokości, nazywane są Watten. Na terenie Niemiec watty chroni się w trzech parkach narodowych uznanych także za rezerwaty biosfery.
PN Hamburskiego Morza Wattowego (Dolna Saksonia) jest najmniejszą strefą ochrony przyrody wattów. Obejmuje trzy wyspy u ujścia Łaby: zamieszkaną przez mniej więcej 40 osób Neuwerk, wydmową Scharhörn oraz sztucznie usypaną Nigehörn. Królestwo wodnego ptactwa, słonych mokradeł i bursztynu.
Stara latarnia morska na będącej częścią Hamburga wyspie Neuwerk na Morzu Północnym
PN Dolnosaksońskiego Morza Wattowego (Dolna Saksonia). Obejmuje watty między ujściami rzek Ems i Łaby oraz Wyspy Wschodniofryzyjskie. Koło Dangast piętrzą się nadmorskie klify, a koło Sehestedt znajduje się ruchome trzęsawisko. Gniazdują tu liczne ptaki, a na mierzejach wylegują się foki. Mnóstwo tu zabytków marynistycznej przeszłości oraz muzeów prezentujących historię żeglugi i rybołówstwa.
PN Szlezwicko-Holsztyńskie Morze Wattowe (Szlezwik-Holsztyn). Granicami parku objęto największy fragment wattów z imponującymi wydmami i malowniczymi plażami. To siedlisko rzadkich gatunków zwierząt i ziemia, na której człowiek walczy o przetrwanie z przyrodą – najmniejsze z zamieszkanych na wattach wysp bywają często zalewane wodą. Z drugiej strony tylko tutaj można odbywać tak długie spacery po morskim dnie i obserwować foki w naturalnych siedliskach, nie mówiąc o 3 tys. gatunków innych zwierząt, w tym rozgwiazd, ślimaków i małży. Do odpowiadającego parkowi rezerwatu biosfery dołączono pięć wysp Hallingen. Prowadzi się na nich wypas bydła, a domy buduje na sztucznych pagórkach – terpach, by uchronić je przed zimowymi powodziami.
Molo w Ahlbecku na wyspie Uznam wybudowano w 1899 r., a w 1970 r. zostało oficjalnie uznane za zabytek
PP Wyspa Uznam (Usedom)
Meklemburgia-Pomorze Przednie, www.naturpark-usedom.de
Krajobraz wyspy jest niezwykle zróżnicowany. Na brzegach ciągną się szerokie piaszczyste plaże i falują wydmy, ponad które wyrastają gdzieniegdzie strome urwiska, jakimi opadają zajmujące interior pagórki. Pośród nich kryje się siedem morenowych jezior oraz mokradła. W porastających wyspę lasach dominują na południu buki, choć nad jeziorami przeważają olchy. W północnej części wyspy, zasłanej nanoszonym przez wiatr piaskiem, rosną niemal wyłącznie sosny. Na wyspie rozlokowały się znane w Niemczech kąpieliska. Do atrakcji turystycznych należą liczne zatoki oraz kilkusetletnie wioski rolnicze i rybackie. Dolina rzeki Peene, oddzielającej wyspę od stałego lądu jest miejscem lęgowym ptaków i obfituje w ryby.
Park Narodowy Harzu znany jest z realizacji projektu reintrodukcji rysia
PN Harz oraz PP i Geopark Harz
Saksonia-Anhalt i Dolna Saksonia
Góry owiane legendami, strzelające tysiąc metrów ponad okoliczne niziny. Przez większość dni w roku zasnute są mgłami, co zaowocowało przekonaniem, że na najwyższym szczycie Brockenie gromadzą się czarownice. Motywy te inspirowały Goethego i Bułhakowa, malarzy doby romantyzmu i kompozytorów z Wagnerem na czele. Nocą, na przełomie kwietnia i maja, germańskie plemiona witały lato, odganiając ogniem złe moce i oddając cześć Wudanowi. Po przyjęciu chrześcijaństwa pogańskie praktyki splątały się z uroczystościami na cześć Walpurgii, mniszki nawracającej Germanów w VIII w. Dziś to pretekst do zabawy, koncertów i laserowych pokazów na Hexentanzplatz – Placu Tańczących Czarownic w Bodetal. Góry Harzu zajmują szczególne miejsce w dziejach Niemiec, bo na ich obrzeżu, w Quedlinburgu i Goslar rodziło się niemieckie cesarstwo, a rudy cynku wydobywane przez tysiąc lat na Rammelsbergu były podstawą dochodów cesarskiego skarbca. Harz to także smak pstrągów z wartkich górskich potoków i kłęby pary wyrzucane z lokomotywy pociągu kursującego od 100 lat z Wernigerode na szczyt Brockenu. Góry, na której Stasi miała nasłuchowe stacje radiowe, a dziś każdy może spróbować tu lotu na miotle na specjalnym symulatorze.
PN Doliny Dolnej Odry
Brandenburgia, www.nationalpark-unteres-odertal.eu
Zalewowe równiny ciągnące się 60 km wzdłuż zachodniego brzegu rzeki zachwycają krajobrazem i roślinnością. Są siedliskiem licznych ptaków, drugim obok meklemburskich Bodden tak rozległym zimowiskiem żurawi w Niemczech. Szlaki piesze i rowerowe prowadzą do różnorodnych miejsc. Jest wśród nich średniowieczny zamek Stolpe i zabytkowa suszarnia tytoniu koło Friedrichsthal, pałac w Zitzen i wiejski kościół w Criewen.
Klasztor Chorin (niem. Kloster Chorin) położony jest zaledwie 20 km od granicy polsko-niemieckiej na Odrze – w pobliżu miasta Chorin w powiecie Barnim. Dawne opactwo Cystersów zostało sekularyzowane w 1542 r., a obecnie znajduje się w częściowej ruinie. Ze względu na bogactwo XIV-wiecznych form architektonicznych zespół ten zaliczany jest do najcenniejszych przykładów gotyku ceglanego
RB Schorfheide-Chorin
Brandenburgia, www.schorfheide-chorin.de
Otwarta księga krajobrazu, ukształtowanego przez cofający się kilkanaście tysięcy lat temu lądolód. Cicha, rzadko zaludniona kraina rozległych lasów, o bogatej faunie i florze. Ostoja ptactwa i nietoperzy. Ze względu na cieki i zbiorniki wodne – królestwo bobrów i wydr. Ślady wielowiekowej działalności człowieka dopełniają obrazu. Zachowały się tu wały dawnych zamków chłopskich, miejsca kultu religijnego, wioski i podworskie folwarki. Klejnotem architektury są potężne ceglane zabudowania wzniesionego przez cystersów opactwa Chorin.
RB Spreewald
Brandenburgia / Dolne Łużyce, www.spreewald-biosphaerenreservat.de
Zaledwie 100 km na południowy wschód od Berlina brandenburskie lasy przeglądają się w wodzie. Bo w krajobrazie Spreewaldu dominują łęgi porastające brzegi wodnych cieków, tworzących gęstą sieć o łącznej długości ponad 1000 km, której tłem jest mozaika lasów, łąk i pól uprawnych. Gospodarzami Spreewaldu są od wieków Serbowie łużyccy – lud o słowiańskich korzeniach, kultywujący swój dialekt i obyczaje.
RB Górnołużyckie Wrzosowiska i Stawy Rybne
Saksonia / Górne Łużyce
www.xn--biosphrenreservat-oberlausitz-5pc.de
To bodaj największe w Niemczech skupisko stawów rybnych, których jest tutaj ponad 350. Okoliczne tereny zamieszkują – podobnie jak brandenburski Spreewald – Serbowie łużyccy. Ich saksońskie dziedziny ciągną się od Płaskowyżu Budziszyńskiego na południu po Górnołużycki Okręg Górniczy na północy. Serbołużyczanie są od wieków rolnikami, toteż stanowią gros ludności wiejskiej. Ich święta i festiwale, kultywowane obyczaje i bogate stroje oraz muzyka i rzemieślnicze wyroby stanowią barwne dopełnienie obrazu krainy wody, wrzosowisk, łąk i pól uprawnych. Poznawaniu regionu sprzyjają liczne szlaki rowerowe.
PN Szwajcaria Saksońska
Saksonia, www.saechsische-schweiz.de
Zanim dotrze do Drezna, Łaba przepływa pośród 1100 skalnych baszt. Szwajcaria Saksońska jest pomnikiem przyrody ukształtowanym 100 mln lat temu. Charakterystyczne są dla niej stojące w odosobnieniu szczyty o płaskich wierzchołkach opadające pionowymi urwiskami na wszystkie strony. Na jednym z nich Wettinowie wznieśli Königstein, twierdzę, w której mieli się chronić w czasie najazdu. Malowniczą krainę można przemierzać rowerem albo statkami białej floty. Miłośnicy wspinaczki nie znajdą w całej Europie drugiego takiego rejonu, w którym skalne ściany przecinałoby 21 tys. tras różnej trudności. Komentarza nie wymaga też szlak pieszy długości 112 km widokowo tak fascynujący, że nazwano go Drogą malarzy – Malerweg.
Położony w Alpach PN Berchtesgaden jest częścią Rezerwatu Biosfery Berchtesgaden
PN Berchtesgaden
Bawaria, www.nationalpark-berchtesgaden.bayern.de
Alpejski świat wokół owianego legendami skalistego Watzmanna (2713 m n.p.m.). Z tajemniczym wąwozem pełnym wodospadów – Wimbachklamm, z zachwycającym Königsee, jeziorem, w którego toni przeglądają się czerwone kopuły oryginalnego kościoła św. Bartłomieja. Do wszystkich zakątków parku docierają szlaki turystyczne o łącznej długości 260 km. Po jeziorze o bogato urzeźbionej linii brzegowej kursują spacerowe stateczki. Można tu także uprawiać paralotniarstwo, a zimą narciarstwo i snowboarding, nie narzekając na tłok na trasach, a jednocześnie rozkoszując się smakiem bawarskiej kuchni i świetnie komponujących się z nim piw ze słynnych browarów o wielowiekowej tradycji.
Poprowadzony między koronami drzew szlak pieszy Baumkronenpfad robi ogromne wrażenie na turystach. Przez kilkaset metrów wiedzie on „dachem” puszczy na wysokości 44 m nad ziemią
PN Hainich
Turyngia, www.nationalpark-hainich.de
Puszcza w sercu Niemiec, jak się określa pokryty rozległymi bukowymi lasami obszar między uzdrowiskiem Bad Langensalza a rodzinnym miastem Lutra – Eisenach, nad którym góruje zamek Wartburg. Do niepowtarzalnych turystycznych atrakcji należą: dziecięcy las żbika – Wildkatzen-Kinderwald, w którym najmłodsi mogą poznać tajniki parkowej przyrody, oraz Baumkronenpfad – szlak śmiało poprowadzony koronami drzew, 44 m nad ziemią. Ciekawostką są też prastare kamienne krzyże – Steinerne Kreuze. Na terenie parku rośnie pomnikowy 1000-letni dąb – Betteleiche.
Siedmiogórze (niem. Siebengebirge) jest jednym z symboli niemieckiego romantyzmu i historii ochrony przyrody. Jest ono częścią Reńskich Gór Łupkowych i Średniogórza Niemieckiego, a także Przełomu Środkowego Renu. Jego nazwa wywodzi się od siedmiu charakterystycznych gór: Ölberg, Löwenburg, Lohrberg, Nonnenstromberg, Petersberg, Wolkenburg i najsłynniejszy Drachenfels
PP Siebengebirge (Siedmiogórze)
Nadrenia – Północna Westfalia, www.naturpark-siebengebirge.de
Nieopodal Bonn strzela w niebo 40 stożków wygasłych dawno wulkanów. Na ich stokach, czerpiąc wilgoć z wijącego się u podnóża Renu, rozwija się bujnie winorośl. W krajobrazie wyróżnia się góra Drachenfels, na której Siegfried z „Pieśni o Nibelungach” pokonał smoka. W miejscowych lasach szumią buki i dęby, a ponad ich korony wysuwają się widokowe skalne wychodnie. A najłatwiej dostępnym i bodaj najatrakcyjniejszym punktem widokowym jest wierzchołek góry Drachenfels, bo można na nią dotrzeć najstarszą na świecie koleją zębatą i podziwiać panoramę z tarasu mieszczącej się tam kawiarni.
PP Taunus
Hesja, http://naturpark-taunus.de/
Park rozciąga się na obrzeżach Frankfurtu n. Menem. Nic więc dziwnego, że korzystając z uroków przyrody, podziwiać stąd można architekturę nowoczesnych biurowców i banków, tak charakterystycznych dla tego wielkiego miasta. Ścieżki parkowe dają wytchnienie mieszkańcom i przybyszom, którzy zawitali tu w sprawach biznesowych – przez cały rok.
Tekst publikowany na łamach magazynu “Świat Podróże Kultura” w numerze Kwiecień-Maj 2016.