Juraj Jánošík był postacią z realnego świata, zaś dzielny Janosik bohaterem pieśni i ludowych bajęd. W Terchovej Słowacy wystawili pomnik janosikowej wypadkowej.

U wylotu Vratnej, najpotężniejszej z dolin Krywańskiej Małej Fatry. Na krańcach wsi Terchovej, w której Juraj przyszedł na świat w 1688 roku. U Jánošov, w typowej dla owych czasów wielodzietnej rodzinie – miał trzech młodszych braci i starszą siostrę. W 1707 roku dołączył do wojsk Franciszka II Rakoczego, przywódcy ostatniej na Węgrzech antyhabsburskiej rewolty. Oddziały, w których służył poniosły w 1708 roku klęskę pod Trenczynem. Bitka pri Trenčíne, jak mówiono na Górnych Węgrzech, była największą jaka kiedykolwiek rozegrała się na dzisiejszych terenach zachodniej Słowacji. Juraj trafił po niej do zamku w Bytczy (Bytčiansky zámok). Trudno powiedzieć czy jako więzień, czy jako żołnierz wcielony do cesarskiej armii. W każdym razie poznał tam uwięzionego na zamku zbójeckiego harnasia, Tomáša Uhorčíka. W 1710 roku pomógł mu w ucieczce, a potem przejął po nim przywództwo. Swój żywot krótki zakończył Jánošik w 1713 roku w Liptowskim Mikulaszu, gdzie go z wyroku sądu go powieszono. Jak nakazywał obyczaj, za zbójeckie rzemiosło, na haku (za poślednie ziobro).

Pomnik Janosika w Terchovej, fot. Paweł Wroński

Pomnik Janosika w Terchovej, fot. Paweł Wroński

Pewnym rozczarowaniem, zwłaszcza dla tych, którzy tak nie do końca przestali wierzyć w św. Mikołaja i inne nadprzyrodzone zjawiska, jest to, że Jánošik nie był świetlaną postacią. Nie grabił bogatych by ratować biednych, tylko grabił kogo popadło, a gdy raz udało mu się obrabować właścicielkę ziemską (grófku von Schardonovú), gdzieś na gościńcu między Východnou a Važcom, to ruszyła za nim w pogoń cała liptowska policja. Bowiem żupa (na jakie było podzielone królestwo węgierskie), musiała za jego łupieżczy czyn wypłacić możnej pani sowitą rekompensatę. Schwytano go wkrótce, torturowano i osądzono. A że przypisywano mu także – słusznie, bądź nie – i inne sprawki, włącznie z morderstwami, sąd skazał go na śmierć.

janosikowe_1722Służba w armii cesarskiej jakiej być może w krótkim okresie zasmakował także Jánošik była wieloletnia. Toteż poborowi uciekali przed nią, zwłaszcza górale, którym rodzinne ziemie pełne zalesionych dolin i nie do końca poznanych ostępów dawały większe szanse na schronienie. Wieści o tych, którym się uciec udało, stawały się pożywką pieśni i legend, których bohaterowie ulepieni byli z wątków zapożyczonych od różnych postaci. A że w wojsku służyli Polacy, Rusini, Wołosi, Tyrolczycy, siedmiogrodzcy Węgrzy oraz przedstawiciele wielu innych ludów – poddanych habsburskiej monarchii, o czynach janosikowych śpiewano w przeróżnych językach. Równie zresztą chętnie na nutę czardasza, jak trojaka czy krzesanego. W efekcie, te same wątki pojawiają się w legendach huculskich z Gorganów i Czarnohory gdzie sławę zyskał zbójnik o imieniu Dobosz czy śląskich, gdzie najsłynniejszym beskidzkim harnasiem był Ondraszek.

Podhalańscy górale przyjęli Janosika za swego. Słowacy też pozostali mu wierni. Ba, na Vŕškoch w Terchovej, wystawili mu lśniący pomnik ze stali. Figura ma 7,5 m wysokości. Na placu u stóp pagórka, na którym w trzechsetlecie urodzin bohatera ją wystawiono (Socha Juraja Jánošíka), organizowane są latem Jánošíkove dni – wypełniony tańcem, muzyką i tradycyjnymi przysmakami, międzynarodowy festiwal folkloru ziem górskich (odbywa się zawsze w pierwszej połowie sierpnia). Zimą zaś ścigają się tam gazdowie na sankach ciągniętych przez jednego konia. Ekscytujące Preteky gazdovských koní powtarza się zresztą trzykrotnie w zimowym sezonie, gdyż stanowią nie lada atrakcję dla gości, oddających się białemu szaleństwu w Małej Fatrze.


Preteky gazdovských koní 2012 – film zamieszczony na Youtube przez użytkownika Terchovská internetová televízia


INFO
Terchová: www.terchova.sk
Jánošíkove dni: www.janosikovedni.sk
Jánošík – pravda alebo legenda? www.dobrodruh.sk
Preteky gazdovských koní w Terchovej: www.terchova.sk/podujatia/gazdovske-kone