Ganesha, nazywany najczęściej imieniem Ganpati (Ganapati), jako syn Shivy i Parvati, zajmuje wysoką pozycję w hinduistycznym panteonie.
Zgodnie z mitologicznym przekazem, Parvati urodziła go poza swoim ciałem, w związku z czym boski ojciec nawet nie wiedział, że ma syna. Ponoć matka, uosabiająca łagodny aspekt wszechmocnej siły małżonka, postawiła Ganeshę na straży swoich komnat. Wywiązując się z obowiązków, nieszczęśnik zastąpił drogę samemu Shivie. Tak to rozsierdziło gnanego pożądaniem wielkiego boga, że niewiele myśląc ściął głowę zuchwalcowi. Żądz nie zaspokoił, bo rozżalona Parvati zalała się łzami, i Shiva – by ukoić jej matczyną rozpacz – obiecał nieszczęśnikowi głowę pierwszego napotkanego stworzenia. Padło na słonia.
Ganesha ze słoniową głową jest bodaj najpopularniejszym z ponad 30-milionowej plejady hinduistycznych bogów, bogiń i duchowych bytów różnej rangi. Nie chowa bowiem urazy, nie pała chęcią odwetu. Zawsze ciekaw świata, pogodny i wesoły, daje ludziom otuchę. Przynosi szczęście i radość. Dlatego też zwracają się do niego słowami, najkrótszej bodaj modlitwy, a często tylko westchnieniem: “Ganpati papa moria!” (Ganpati – przynieś mi szczęście!). On sam przedstawiany jest zazwyczaj z nie pozbawionymi sprytu oczami oraz z życzliwym, pełnym refleksji uśmiechem. W dynamicznej, tanecznej niemal pozie.
Słoniowa głowa symbolizuje pełną głębokiej mądrości postawę Ganeshy. Złamany kieł, który często trzyma w jednej z sześciu swoich dłoni, przypomina jednak, że aby posiąść wiedzę i wnikliwość pozwalającą na zrozumienie wszechświata, trzeba nieustannie się uczyć, składając ofiarę z trudu i konsekwencji w działaniu. Oto droga prowadząca ludzkość do oświecenia. Ganesha jest na niej przewodnikiem. Słoniowa trąba wskazuje, że bóg zdolny jest odróżniać dobro od zła, a wielkie uszy pozwalają mu wysłuchać z uwagą każdego ze zwracających się doń wyznawców. Pełny brzuszek, choć przez ludzi z innych kultur może być odbierany jako sygnał hedonistycznych upodobań, oznacza potężną siłę wewnętrzną jaką obdarzony jest Ganesha, bóg przenikający wszystkie światy. Wynika to z faktu, że ludzie Wschodu uznają podbrzusze za główne miejsce gromadzenia się życiowej energii.
W rękach Ganeshy przedstawiane są różne rekwizyty. Wytłumaczenie ich symboliki składa się w barwną opowieść, wskazującą godne szacunku i naśladowania cechy charakteru, niezbędne by posiąść mądrość i osiągnąć stan oświecenia. Topór lub miecz w dłoni podkreśla konieczność przecięcia wszelkich więzi i zobowiązań, które hamują dążenie do wyższych celów. Trójząb uosabia trzy najpotężniejsze siły życiowe – miłość, mądrość i działanie. Tylko one dają moc duchową (energię), określaną wywodzącym się z sanskrytu mianem ‘kundalini‘, konieczną by wytrwać na każdej długiej i trudnej drodze. A ponieważ tę energię symbolizuje w hinduizmie również wąż, zamiast oręża bóg – tak jak na załączonej powyżej rycinie – trzyma czasem w dwóch rękach wijącego się gada. Jeśli jednak Ganesha trzyma oręż, wąż niczym cenny naszyjnik, będzie się owijać wokół jego szyi, albo na podobieństwo paska będzie oplatać mu brzuch. Wąż na brzuchu ma zazwyczaj postać kobry, której także przypisuje się wiele transcendentnych cech. Muszla (koncha) lub puzderko ozdobione perłami jest wezwaniem do modlitwy. Kwiat lilii oznacza ducha, osiągającego na drodze do oświecenia coraz wyższe poziomy. Zaś puchar ze słodyczami bądź bębenek do wybijania tanecznego rytmu, pełne wyzwolenie – najcenniejszą z nagród, określaną sanskryckim mianem ‘moksha‘, a także zbiór duchowych praktyk (‘sadhana‘), ułatwiających jej zdobycie.
Ganesha siedzi na kwiecie lotosu lub na wyściełanym tronie. Może tez stać na miękkiej jedwabnej poduszce. Obok niego, stoi na ziemi półmisek z owocami. Najważniejsze są pośród nich ananas – symbol radości dzielenia się i dawania innym czegoś z siebie oraz niebiańsko słodkie mango, reprezentujące realizację duchowych dążeń. Jest także kokos – z zewnątrz szorstki i twardy, a w środku miękki i plastyczny. Takie samo powinno być ego dążącego do oświecenia, by nie poddawał się trudnościom i wciąż doskonalił (kształtował) charakter. Zamiast misy z owocami może być też lampka oliwna. Ciepło i światło jej płomyka symbolizuje to samo co owoce. Misa lub kaganek stoi zawsze na ziemi, by przypominać, że cały świat może się znaleźć u stóp wytrwale dążącego do celu.
Co ciekawe, do Ganeshy podchodzi zawsze bez lęku myszka. Maleńki ssak uosabia zarówno boską stałość w dążeniu do celu jak i zdolność docierania do najbardziej nawet skrytych zakątków umysłu. Ponadto, pełniąc rolę woźnicy w boskim rydwanie Ganeshy, przekazuje widzowi prostą prawdę – nawet niepozorna postać może skrywać wielkiego ducha!
źródło: FB (Music of India)
W XVI stuleciu pojawiło się żeńskie przedstawienie Ganeshy, awatar o silnie wyeksponowanych, nie pozostawiających wątpliwości co do płci, cechach. Bogini nosi imię Vinayaki. Nie jest do końca jasne jak narodził się ten motyw. Czy to boska małżonka Ganeshy, wojowniczka nazywana Ganeshvari, czy Malini, jedna z towarzyszek i służących Parvati, której wielka bogini powierzyła piastowanie potomka, i przedstawiana w związku z tym także z głową słonia. Narodziny Ganeshy, celebrowane hucznie każdego roku na przełomie sierpnia i września (ruchome święto), w nawiązaniu do kobiecego awataru popularnego boga, określa się często mianem Vinayaki Chaturthi.
INFO
Wiele ciekawych artykułów na temat religii i kultur Indii, publikuje anglojęzyczny internetowy magazyn www.sanskritimagazine.com
108 sanskryckich imion Ganeshi z wyjaśnieniem znaczenia (w jęz. angielskim) —> pdf do ściągnięcia