Wiele miejsc na naszej planecie ma charakter unikatowy ze względu na walory dziedzictwa
kulturowego i naturalnego, stanowiąc ogromną wartość dla ludzkości. Należy o nie szczególnie dbać, by można było je lub ich spuściznę przekazać kolejnym pokoleniom. Z takim przesłaniem powstała Lista światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO.
Ustanowiono ją na mocy konwencji w sprawie ochrony światowego dziedzictwa kulturowego i naturalnego, przyjętej przez UNESCO w Paryżu w 1972 roku. Obecnie lista zawiera ponad 1000 obiektów. Państwa, które ratyfikowały konwencję (Polska w 1976 roku), są zobowiązane do szczególnej ochrony tych obiektów przed zniszczeniem, tak by zachować je dla przyszłych pokoleń. Wyróżnione miejsca mogą liczyć na wsparcie medialne, co zazwyczaj przekłada się na zwiększone zainteresowanie turystów z całego świata. Obecnie na światowej liście UNESCO mamy 17 miejsc z Polski: jedno jest przykładem dziedzictwa przyrodniczego, pozostałe to zabytki kultury.
Zapraszamy do zapoznania się z polskimi obiektami wpisanymi na listę UNESCO, także z tymi, które starają się dołączyć do tego prestiżowego grona.
1978 r.
Historyczne centrum Krakowa
Jeden z dwóch pierwszych zespołów staromiejskich na świecie wpisanych na Listę światowego dziedzictwa
UNESCO (1978). Obejmuje historyczne centrum Krakowa, które pełniło funkcję stolicy państwa oraz siedziby
pierwszych królów Polski, a także wzgórze wawelskie z Zamkiem Królewskim i gotycką katedrą, w której pochowani są królowie Polski. W otoczeniu Wawelu zachowało się XIII-wieczne miasto kupieckie z największym w Europie rynkiem, licznymi kamienicami, pałacami i kościołami. W tej części mieści się Kazimierz – dawna żydowska dzielnica z zabytkowymi synagogami.
1978 r.
Królewskie Kopalnie Soli w Wieliczce i Bochni
Na listę UNESCO trafiły w grupie pierwszych 12 obiektów na świecie. Od XIII wieku eksploatowano tu pokłady soli kuchennej. Kopalnie obejmują dziewięć podziemnych poziomów, które w najgłębszym miejscu sięgają 330 metrów poniżej poziomu gruntu. Teraz ich korytarzami biegną trasy turystyczne. Odkryjemy tu wyrzeźbione w soli kaplice, ołtarze oraz liczne posągi – stanowiące ciekawą spuściznę duchowej kultury górników oraz dobrze zachowane ślady wyjątkowego przedsięwzięcia przemysłowego.
1979 r.
Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady
Jeden z największych obozów koncentracyjnych i obozów zagłady na świecie – największy w III Rzeszy. Jest przerażającym świadectwem dokonywanych tu zbrodni hitlerowskich. O warunkach, w których odbywał się mechanizm ludobójstwa, świadczą zachowane na terenie dawnego obozu szubienice, komory gazowe, krematoria, baraki czy nawet ogrodzenia z drutów kolczastych oraz wieże strażnicze. Według danych historycznych w obozie tym wymordowano prawie 1,5 miliona ludzi, których największą część stanowili Żydzi.
1979 r.
Puszcza Białowieska
Część puszczy wpisana na listę UNESCO zajmuje ponad 140 tysięcy hektarów położonych na terytorium Polski i Białorusi. Stanowi rozległy obszar pierwotnych lasów iglasto-liściastych z zachowaną unikalną różnorodnością biologiczną. W tych reliktowych warunkach przyrodniczych podjęto proces restytucji największego ssaka lądowego Europy, jakim jest żubr. To również symbol Puszczy Białowiejskiej, a jego populacja w tym miejscu jest najliczniejsza na świecie. W funkcjonującym tu Rezerwacie Pokazowym Żubrów możemy zobaczyć prawie wszystkie ssaki naturalnie żyjące w puszczy.
1980 r.
Historyczne centrum Warszawy
Historyczne centrum miasta z uliczkami wybrukowanymi kostką i średniowiecznymi budynkami. Stanowi rzadki przykład prawie całkowitej rekonstrukcji dawnej architektury miasta rozwijającej się nieprzerwanie od XIII wieku. Podczas II wojny światowej ponad 85% zabudowy Starego Miasta zostało zniszczone w wyniku działań hitlerowskich. Obecnie jest odbudowane i odrestaurowane. Możemy podziwiać tu Rynek Starego Miasta, liczne kościoły, kamienice oraz Zamek Królewski, w którym uchwalono pierwszą w Europie, a drugą na świecie konstytucję.
1992 r.
Stare Miasto w Zamościu
Stanowi doskonały przykład renesansowego miasta twierdzy z końca XVI wieku wzorowanego na włoskim modelu miasta idealnego. Jego głównym architektem i budowniczym był pochodzący z Padwy Bernardo Morando. Miasto zachowało swój pierwotny plan, a jego fortyfikacje oraz wiele budynków reprezentujących włoskie i środkowoeuropejskie tradycje architektoniczne zostało zrekonstruowanych. Założycielem Zamościa był kanclerz Jan Zamoyski. Swój wyjątkowy rozwój miasto zawdzięczało położeniu na szlakach handlowych łączących Europę Zachodnią i Północną z Morzem Czarnym.
1997 r.
Średniowieczny zespół miejski Torunia
Średniowieczna część miasta stanowi jeden z najwartościowszych w Polsce kompleksów architektoniczno-urbanistycznych. Toruń został założony przez zakon krzyżacki w połowie XIII wieku. Miał pełnić funkcję bazy wypadowej do podboju plemion pruskich i ich ewangelizacji. Ze względu na położenie na szlakach handlowych, miasto należące do Hanzy zaczęło szybko się rozwijać i odgrywać znaczącą rolę gospodarczą. Znajdziemy tu doskonałe przykłady średniowiecznej urbanistyki oraz okazałe budynki świadczące o jego wysokiej randze (m.in. Dom Kopernika).
1997 r.
Zamek krzyżacki w Malborku
Jeden z najznakomitszych w Europie przykładów średniowiecznej architektury obronno-rezydencyjnej. Pierwotnie był mocno rozbudowanym warownym klasztorem zakonu krzyżackiego, do którego w 1309 roku przeniesiono z Wenecji siedzibę wielkiego mistrza. Na jego system obronny składały się: wał forteczny, bastiony, fosy oraz mury obronne, które skutecznie chroniły zamek podczas wielu oblężeń. Wielokrotnie popadał w ruinę i ulegał poważnym zniszczeniom. Po II wojnie światowej został skrupulatnie odrestaurowany i stanowi przykład największego gotyckiego zamku w Europie.
1999 r.
Kalwaria Zebrzydowska: manierystyczny zespół architektoniczny oraz park pielgrzymkowy
Miejsce kultu, które każdego roku przyciąga prawie dwa miliony pielgrzymów. W otoczeniu malowniczych krajobrazów Pogórza Makowskiego powstał manierystyczny zespół architektoniczny oraz park pielgrzymkowy z licznymi kościołami, kapliczkami i figurami świętych. Znajdziemy tu, niezmienione od XVII wieku, symboliczne punkty odnoszące się do Męki Pańskiej oraz życia Matki Boskiej. W odwiedzanym tu sanktuarium najcenniejszym zabytkiem sakralnym jest wizerunek Matki Bożej Kalwaryjskiej. Miejsce jest często określane polską Jerozolimą.
2001 r.
Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy
Należą do czołowych w Europie sakralnych konstrukcji szkieletowych. Kościół Pokoju w Jaworze jest największą drewnianą budowlą o takim charakterze na świecie. Oba zostały wzniesione w XVII wieku, aby uczcić pokój westfalski kończący wojnę trzydziestoletnią (1618–1648). Luteranie zamieszkujący Śląsk otrzymali prawo wybudowania na specjalnych warunkach trzech świątyń, z których pozostały do dziś dwie – w Jaworze i Świdnicy. Zgodnie z ustaleniami do ich budowy mogły służyć wyłącznie materiały nietrwałe (np. drewno, glina, słoma).
2003 r.
Drewniane kościoły południowej Małopolski
Odnajdziemy je na Szlaku Architektury Drewnianej łączącym miejscowości: Blizne, Dębno, Haczów, Lipnica Murowana, Sękowa. Kościoły są wyjątkowym przykładem tradycji budowlanych stosowanych w średniowiecznej kulturze rzymsko-katolickiej. Budowane były w technice zrębowej, wykorzystywanej od średniowiecza głównie w Europie Północnej i Wschodniej. Ich fundatorami były okoliczne rodziny szlacheckie, dla których stanowiło to jedną z możliwości podkreślenia własnego prestiżu. Kościoły wciąż urzekają swoją architekturą, pięknie zdobionymi wnętrzami oraz panującym w nich klimatem.
2004 r.
Park Mużakowski
Należy do jednego z najbardziej rozległych zabytkowych parków w Europie, zajmując obszar prawie
560 hektarów. Jest położony w dolinie Nysy Łużyckiej, wzdłuż której przebiega granica polsko-niemiecka. Jego twórcą był książę Hermann von Pückler-Muskau. W latach 1815–1844 zaprojektował i zrealizował park, który miał nawiązywać do wyobrażenia Edenu. Wykorzystano w nim lokalną roślinność dla podkreślenia harmonii krajobrazu. Miejsce to stało się inspiracją dla projektantów parków w Europie i Ameryce.
2006 r.
Hala Stulecia we Wrocławiu
Monumentalna budowla, która powstała w latach 1911–1913, z wykorzystaniem żelazobetonu, co stanowiło przełom w historii architektury. Jej projektantem był Max Berg. Na terenie Wystawy Stulecia zaplanował on wielofunkcyjną budowlę służącą rekreacji. Wybudowano ją na planie koła. W hali mieści się cylindryczna widownia z miejscami na prawie 6 tysięcy osób. Wznosi się na wysokość 23 metrów, a na jej zwieńczeniu umieszczono latarnię ze stali i szkła. Hala Stulecia stanowi symbol pierwszych dużych konstrukcji zbrojonych wykorzystywanych w przedsięwzięciach inżynieryjnych.
2013 r.
Drewniane cerkwie w polskim i ukraińskim regionie Karpat
To 16 zabytkowych cerkwi obrządku prawosławnego i grecko-katolickiego położonych na terytorium Polski oraz Ukrainy. Zostały wzniesione w okresie od XVI do XIX wieku. Po stronie polskiej wybudowano je w Radrużu, Chotyńcu, Smolniku, Turzańsku, Powroźniku, Owczarach, Kwiatoniu, Brunarach Wyżnych. Po stronie ukraińskiej znajdziemy je w Potyliczu, Matkowie, Żółkwi, Drohobyczu, Rohatyniu, Werbiążu Niżnym oraz Jasinie i Użoku. Są to drewniane konstrukcje zrębowe. Ich architektura i ikonografia stanowią świadectwo bogatej tradycji Kościoła Wschodniego.
2017 r.
Kopalnia rud ołowiu, srebra i cynku w Tarnowskich Górach
Górny Śląsk jest jednym z głównych obszarów wydobycia rud ołowiu, srebra i cyny w Europie Środkowej. Kopalnia w Tarnowskich Górach obejmuje grupę zabytków poprzemysłowych związanych z górnictwem z okresu między XVIII a XX wiekiem. Podziemne korytarze rozciągają się na długości prawie 150 kilometrów, łączą system wyrobisk, chodników, komór, szybów i sztolni odwadniających. Woda z kopalni, dzięki specjalnym konstrukcjom, zaopatrywała okoliczne miasta. Wykorzystane tu rozwiązania stanowią unikalne dzieło inżynierii hydraulicznej.
2019 r.
Krzemionkowski region pradziejowego górnictwa krzemienia pasiastego
W regionie Gór Świętokrzyskich, w okolicach Krzemionek koło Ostrowca Świętokrzyskiego, odkryto tereny związane z wydobyciem i obróbką krzemienia pasiastego w epoce neolitu i brązu (ok. 3900 do 1600 lat p.n.e.), Jest to jeden z najlepiej zachowanych neolitycznych podziemnych systemów jego wydobycia. Obejmuje blisko
cztery tysiące komór i chodników z unikatową architekturą górniczą. Wydobywany tu krzemień pasiasty służył głównie do wykonywania narzędzi. Miejsce stanowi wyjątkowe źródło wiedzy o życiu ludzi w czasach prehistorycznych.
2021 r.
Pradawne i pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy
Stanowią część największego międzynarodowego seryjnego wpisu na listę dziedzictwa UNESCO, obejmującego 94 obszary pierwotnych lasów bukowych położonych na terenie 18 europejskich krajów. Wpis: „Pradawne i pierwotne lasy bukowe w Karpatach i innych regionach Europy” dotyczy – na terenie Polski – 11% powierzchni całego Bieszczadzkiego Parku Narodowego i obejmuje fragmenty lasów położone w najbardziej niedostępnych zakątkach. Najstarsze okazy buków liczą tu ponad 360 lat i mogą przekraczać nawet 35 metrów wysokości.
Lista oczekujących
Wśród polskich obiektów oczekujących na objęcie wsparciem UNESCO są:
Gdańsk
Miasto wolności i pamięci, projekt turystyczno-edukacyjny pokazujący na przykładzie historii miasta, w tym „Solidarności” (lata 1970–1990), ewolucję Europy i początki upadku komunizmu.
Kanał Augustowski
Unikatowy zabytek budownictwa hydrologicznego z połowy XIX wieku, arcydzieło inżynierii.
Pienińska dolina Dunajca
Niezwykle malowniczy przełom rzeki przecinającej Pieniny, ze skalnymi ścianami sięgającymi nawet 500 metrów wysokości.
Modernistyczne śródmieście Gdyni
Przykład budowy zintegrowanej społeczności wytyczonej przez przedwojennych planistów i symbol miasta.
Młyn papierniczy w Dusznikach Zdroju
Unikatowy w skali Europu zabytek techniki z początków XVI wieku, gdzie do dziś produkuje się papier średniowiecznymi metodami.